azerbaycan cumhuriyeti millî meclisi ne demek?

Azerbaycan Cumhuriyeti Millî Meclisi - (kısaca: MM) Azerbaycan Cumhuriyetinin anayasal devlet organı. Tek meclisli parlamentodur ve 125 milletvekilinden ibarettır. Milletvekilleri liste usulü çoğunluk sistemi, genel, eşit ve direkt seçim hukuk esasında hür, kişisel ve gizli oylama yolu ile 5 yıllık döneme seçiliyor.

Tarihçe

Azerbaycan siyasi tarihinde parlamento

İlk kez 21 Haziran 1918 tarihinde Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin genel seçimlerle ilgili Kararnamesi kabul edildi. Kararnameye esasen Meclis 120 kişiden ibaret olacaktı. Ayrıca parlamento seçimlerinde 20 yaşına basan her iki cinsten kişiler oy kullana bilecekti. İstisna olarak yerel ve merkezi yönetimlerde çalışan kişiler Millî Meclise seçilemez, yalnızca oy kullanabilirler. Ek olarak akli dengesi yerinde olmayanlar, duyma engelliler ve kayyum altında olanlar oy kullanamazlar. Aynı zamanda mahpuslar ve askeri kaçaklar da oy kullanamazlar. Seçimlere katılmak için en az 100 imza toplanmalıdır.¹

Millî Meclisin kurulması

30 Ağustos 1991'de Azerbaycan yeniden bağımsızlığını kazandıktan sonra, 18 Ekim tarihinde "Bağımsızlıkla ilgili Anayasal Kararname" Yüksek Sovyet tarafından kabul edildikten sonra parlamento ile ilgili reformlara başlandı.

Yüskek Sovyetteki Bağımsız Azerbaycan Demokratik Bloku üyeleri parlamentonun oturumlarının az olmasına itiraz ederek onun daha etkin çalışması için 50 kişiden ibaret Millî Şura'nın yaratılması için teklifte bulundular.

Uzun süren tartışmalardan sonra çoğunluğu eski AKP üyeleri olan Yüksek Sovyet, eski Ayaz Mutallibov iktidarı 25'i iktidarı destekleyenler, 25'i Bağımsız Azerbaycan Demokratik Bloku (İttifakı) veya kısaca Demblok üyelerinden ibaret 50 kişilik Millî Şura'nın oluşturulmasına izin verdiler.

Böylece 1991'in sonlarına kadar 360 kişiden ibaret olan Yüksek Sovyet'in sürekli etkin olacak organı Millî Şura yaratıldı. Buna rağmen Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti 1995 tarihine kadar etkin olmuştur.

1995'ten itibaren Azerbaycan'ın anayasal yasama organı Millî Meclis'tir ve 5 yılda bir Millî Meclis'e 125 seçim bölgesinden liste usulü çoğunluk seçim sistemiyle 125 milletvekili seçiliyor.

Sonuncu kez 2000 Azerbaycan genel seçimlerinde 100 milletvekili liste usulü çoğunluk seçim sistemi, 25 milletvekili ise nispi oylama sistemi ile seçildi. 2002 Referandumu ile nispi temsil kaldırıldı.

Millî Meclis tarihinde milletvekili transferi ilk ve son kez 1. dönem MM'de 1998'de gerçekleşti. 5 YAP milletvekili, 2 bağımsız milletvekili eski meclis başkanı Resul Guliyev'in yeni genel başkan seçildiyi Azerbaycan Demokrat Partisine geçti. Böylece Azerbaycan Demokrat Partisi ana muhalefet partisi statüsünü AHCP ve AMİP'ten aldı.

Millî Meclis tarihinde ilk kez 5. dönemde, 2019'da iktidar partisi YAP'ın talebiyle Millî Meclis feshedildi ve ilk kez erken genel seçimlere gidildi.

Şimdiyedek 6 dönem boyunca Millî Meclis başkanlığı YAP ve Bağımsızlardan ibaret olmuştur. İlk kez 6. dönemde farklı partiden, ana muhalefet Vatandaş Dayanışması Partisinden seçilen milletvekili Fezail İbrahimli Millî Meclis başkanlığında temsil olundu. O, Meclis Başkan Yardımcısı görevi oylamasında 115 oydan 112 destek oyu alarak bu göreve seçildi.²

Parlamento tarihinde en fazla milletvekili sayına sahip 1. parti 77 milletvekili ile YAP olmuştur. (2. dönem),

parti (muhalefet) ise 7 milletvekili ile AHCP (2. dönem, seçimle) ve Azerbaycan Demokrat Partisi (1. dönem, milletvekili transferiyle) olmuştur.

Merkez teşkilatı

Milli Meclis'in Aparatı (İşler Müdürlüğü)

Meclis yapısı

Millî Meclis 125 milletvekilinden oluşur. Bunlardan 4 kişi meclis yönetiminde temsil edilmektedir.

15 daimi komite ve milletvekillerinden oluşan 2 komisyon (Disiplin ve Hesaplayıcı) var.

Millî Meclis Ofisinin Başkanı, Başkanın 1 yardımcısı, katiplik, 10 bölüm, 23 sektör işleri müdürlüğü hizmetlerinden oluşur.

Başkanlık

Millî Meclisin başkanlığı 4 kişiden ibarettir:

Başkan
Başkanın 1. Yardımcısı
2 Başkan Yardımcısı

Komisyonlar

Komite ve Komisyon	Başkan	Parti
Hukuk siyaseti ve Devlet Kuruculuğu Komitesi	Ali Hüseynli
İnsan Hakları Komitesi	Zahit Oruç
Savunma, Güvenlik ve Yolsuzluk ile mücadele Komitesi	Ziyafet Askerov
Doğal Kaynaklar, Enerji ve Çevre Komitesi	Sadık Kurbanov
Ekonomi Siyaseti, Sanayi ve Mülkiyet Komitesi	Tahir Mirkişili
Bayındırlık Siyaseti Komitesi	Tahir Rızayev
İş ve Sosyal Siyaset Komitesi	Musa Guliyev
Sağlık Komitesi	Ehliman Emiraslanov
Kamu Dernekler ve Dini Kuruluşlar Komitesi	Fezail İbrahimli
Aile, Kadın ve Çocuk Meseleleri Komitesi	Hicran Hüseynova
Gençler ve Spor Komitesi	Adil Aliyev
Bilim ve Eğitim Komitesi	Bahtiyar Aliyev
Kültür Komitesi	Ganire Paşayeva
Yerel Meseleler Komitesi	Siyavuş Nevruzov
Uluslararası İlişkiler ve Parlamentolararası İlişkiler Komitesi	Samet Seyidov
Disiplin Komisyonu	Eldar İbrahimov
Hesaplayıcı Komisyonu	Eldar Guliyev

Siyasi partilerin temsili

Mecliste en az 25 milletvekili bulunduran siyasi partiler meclis grubu kurma hakkına sahiptir. Millî Meclis kurulduğundan bu yana (1995’ten) hiçbir parti (iktidar partisi YAP dahil) Meclis Grubu oluşturmamıştır.

Milletvekilleri dağılımı

<table> <thead> <tr class="header"> <th>Parti</th> <th>Genel Başkan</th> <th>Başlangıç</th> <th>Mevcut</th> <th>Değişim</th> <th>Statü</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td></td> <td>YAP</td> <td><a href="Yeni_Azerbaycan_Partisi" title="wikilink">Yeni Azerbaycan Partisi</a></td> <td><a href="İlham_Aliyev" title="wikilink">İlham Aliyev</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td>-</td> <td><a href="Bağımsız" title="wikilink">Bağımsızlar</a></td> <td>-</td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td>VHP</td> <td><a href="Vatandaş_Dayanışması_Partisi" title="wikilink">Vatandaş Dayanışması Partisi</a></td> <td><a href="Sabir_Rüstemhanlı" title="wikilink">Sabir Rüstemhanlı</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td>AVP</td> <td><a href="Ana_Vatan_Partisi" title="wikilink">Ana Vatan Partisi</a></td> <td><a href="Fezail_Ağamalı" title="wikilink">Fezail Ağamalı</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td>ADMP</td> <td><a href="Azerbaycan_Demokratik_Maarifçilik_Partisi" title="wikilink">Azerbaycan Demokratik Maarifçilik Partisi</a></td> <td><a href="Elşen_Musayev" title="wikilink">Elşen Musayev</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td>BKP (BQP)</td> <td><a href="Büyük_Kuruluş_Partisi" title="wikilink">Büyük Kuruluş Partisi</a></td> <td><a href="Fazıl_Mustafa" title="wikilink">Fazıl Mustafa</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td>BAHCP (BAXCP)</td> <td><a href="Bütün_Azerbaycan_Halk_Cephesi_Partisi" title="wikilink">Bütün Azerbaycan Halk Cephesi Partisi</a></td> <td><a href="Kudret_Hasanguliyev" title="wikilink">Kudret Hasanguliyev</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td>DİP</td> <td><a href="Demokratik_Islahatlar_Partisi" title="wikilink">Demokratik Islahatlar Partisi</a></td> <td><a href="Asım_Mollazade" title="wikilink">Asım Mollazade</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td>VP</td> <td><a href="Vahdet_Partisi" title="wikilink">Vahdet Partisi</a></td> <td><a href="Tahir_Kerimli" title="wikilink">Tahir Kerimli</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td>VBP</td> <td><a href="Vatandaş_Birliği_Partisi" title="wikilink">Vatandaş Birliği Partisi</a></td> <td><a href="Sabir_Hacıyev" title="wikilink">Sabir Hacıyev</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td>MCP</td> <td><a href="Millî_Cephe_Partisi" title="wikilink">Millî Cephe Partisi</a></td> <td><a href="Razi_Nurullayev" title="wikilink">Razi Nurullayev</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td>REAL</td> <td><a href="Cumhuriyetçi_Alternatif_Partisi" title="wikilink">Cumhuriyetçi Alternatif Partisi</a></td> <td><a href="İlgar_Mammadov" title="wikilink">İlgar Mammadov</a></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td>Toplam</td> <td>121</td> <td>118</td> <td>3</td> <td></td> <td></td> </tr> </tbody> </table>

Yasama dönemleri

Seçimler	Dönem	Tarih	Üye sayısı
1990 genel seçimleri	Azerbaycan Yüksek Sovyeti 12. Dönem	1990-1991	360
Geçit Dönemi	Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti	1991-1995	360
Azerbaycan Cumhuriyeti Millî Şûrası	1992-1995	50
1995 genel seçimleri	Azerbaycan Millî Meclisi 1. Dönem	1995-2000	124
2000 genel seçimleri	Azerbaycan Millî Meclisi 2. Dönem	2000-2005	124
2005 genel seçimleri	Azerbaycan Millî Meclisi 3. Dönem	2005-2010	125
2010 genel seçimleri	Azerbaycan Millî Meclisi 4. Dönem	2010-2015	125
2015 genel seçimleri	Azerbaycan Millî Meclisi 5. Dönem	2015-2020	125
2020 genel seçimleri	Azerbaycan Millî Meclisi 6. Dönem	10 Mart 2020-Günümüz	125

Faaliyeti

Karar	Yeter Sayı
Referandum	83
Cumhurbaşkanlığı Seçimi
Parlamento Seçimi
Milletvekilliği Statüsü
Dönemin ilk toplantısının onaylanması
Millî Meclisin Kapalı Oturumları
Belediye Seçimleri	63
Millî Meclis Başkan ve Başkan Yardımcılarının Seçimi
Millî Meclis Komite, Komisyon Başkanı, Başkan Yardımcısı ve Üye Seçimi
Milletvekili Dokunulmazlığının Kaldırılması
Milletvekilliğinin Düşürülmesi
Hesaplar Odası Başkan, Başkan Yardımcısı ve Denetçinin Atanması
Devlet madalyası
İdari birimler ve Devlet Sınırları
Uluslararası Anlaşmaların Onaylanması ve Feshi
Devlet Bütçesinin Onaylanması ve Kontrolü
İnsan Hakları Vekilinin Seçilmesi
Askerî Doktrinin Onaylanması
Cumhurbaşkanı Kararnamesinin Onaylanması
Başbakanın Atanmasına Onay
Anayasa Mahkemesi, Yargıtay ve İstinaf Mahkemeleri Hakimlerinin Atanması
Başsavcının Atanması veya Görevden Alınmasına Kabulü
Cumhurbaşkanının Görevden Düşürülmesi
Hakimlerini Görevden Alınması
Bakanlar Kurulu Güvenoyu
Merkez Bankası Yönetim Kurulu Üyesinin Atanması veya Görevden Alınması
Savaş İlanı veya Barışın Kabulü
Af İlanı
Olağanüstü Hal İlanı veya İptali
Millî Meclis'te Kanun Kabulü
Olağanüstü Toplantı	42
Meclis Grubu oluşturma	25